ปราณายามะ ฝึกลมหายใจ เพื่อเข้าถึงความสงบของใจ… ในวันที่เหนื่อยล้า วุ่นวาย หรือรู้สึกเครียด เรามักหายใจตื้นและเร็ว จนบางครั้งแทบไม่รู้ตัว แต่พอเราได้นั่งสงบ สูดหายใจลึก ๆ ความรู้สึกภายในก็เปลี่ยนไปอย่างเห็นได้ชัด

ในศาสตร์โยคะ การฝึกควบคุมลมหายใจ หรือที่เรียกว่า “ปราณายามะ” ไม่ได้มีเป้าหมายเพียงแค่เพื่อพัฒนาระบบหายใจให้แข็งแรงขึ้นเท่านั้น แต่เป็นการใช้ลมหายใจเป็น “สะพาน” ที่เชื่อมระหว่างกายกับใจ เป็นประตูสู่การฝึกจิตอย่างลึกซึ้ง

แล้วปราณายามะคืออะไร? สำคัญอย่างไรต่อสุขภาพและชีวิตประจำวันของเรา?

.

คำว่า “ปราณายามะ” มาจากรากศัพท์สันสกฤต

-ปราณะ (Prāṇa) แปลว่า ลมหายใจ หรือพลังชีวิต

-อยามะ (Āyāma) แปลว่า การควบคุม ขยาย หรือยับยั้ง

รวมกันแล้ว “ปราณายามะ” จึงหมายถึง “การควบคุมพลังชีวิตผ่านลมหายใจ” ซึ่งเป็นการฝึกที่เน้นการควบคุมลมหายใจเพื่อเพิ่มพลังชีวิต (ปราณ) ในร่างกายและจิตใจ เป็นการฝึกสมาธิที่ใช้ลมหายใจเป็นตัวเชื่อมโยงระหว่างร่างกายและจิตใจ ทำให้ร่างกายผ่อนคลายและจิตใจสงบ

.

โดยปกติแล้ว เราหายใจด้วยระบบประสาทอัตโนมัติ (Autonomic Nervous System – ANS) คือร่างกายหายใจเองโดยที่เราไม่ต้องพยายามควบคุม ซึ่งเป็นการทำงานร่วมกันของ 2 ระบบย่อย ได้แก่

-ระบบซิมพาเทติก (SNS) ที่กระตุ้นร่างกายให้ตื่นตัว

-ระบบพาราซิมพาเทติก (PNS) ที่ทำหน้าที่ผ่อนคลาย

สิ่งที่น่าสนใจก็คือ “ระบบหายใจ” เป็นระบบเดียวที่สามารถควบคุมได้ทั้งแบบอัตโนมัติและตั้งใจผ่านระบบประสาทส่วนกลาง (CNS) เช่น การกลั้นหายใจ หรือการฝึกลมหายใจในปราณายามะ

และนี่คือจุดเชื่อมที่สำคัญ เพราะเมื่อเราฝึกลมหายใจอย่างมีสติ เราก็สามารถ “เข้าถึง” การควบคุมระบบประสาทอัตโนมัติได้บางส่วน ซึ่งส่งผลโดยตรงต่อความสงบทางใจ และความมั่นคงทางอารมณ์

.

ความรู้และหลักการของปราณายามะ

1. ปราณายามะกับระบบกล้ามเนื้อหายใจ

การหายใจไม่ใช่เพียงการดึงอากาศเข้าออกเท่านั้น แต่เป็นการทำงานของกล้ามเนื้อเฉพาะกลุ่ม เช่น

-กล้ามเนื้อ ไดอะแฟรม (Diaphragm) เป็นกล้ามเนื้อหลักในการหายใจเข้า

-กล้ามเนื้อ ระหว่างซี่โครง (Intercostals) และกล้ามเนื้อช่วยหายใจอื่น ๆ จะทำงานร่วมกัน โดยเฉพาะเวลาหายใจลึกหรือออกแรง

การฝึกปราณายามะจึงเป็นการฝึกให้กล้ามเนื้อเหล่านี้ทำงานอย่างมีประสิทธิภาพ ไม่เพียงแต่เพิ่มความจุปอด แต่ยังช่วยลดการใช้กล้ามเนื้อช่วยหายใจผิดส่วน เช่น กล้ามเนื้อคอและบ่า ที่อาจทำให้ปวดตึงหรือเกิดภาวะ “ออฟฟิศซินโดรม” ได้

2. ปราณายามะกับจิตใจ

เมื่อเราหายใจเร็ว ตื้น หรือไม่สม่ำเสมอ ระบบซิมพาเทติกจะถูกกระตุ้น ทำให้เกิดอาการเครียด หัวใจเต้นเร็ว และอารมณ์แปรปรวนในทางกลับกัน หากฝึกหายใจให้ช้าลง ยาวขึ้น และลึกขึ้น จะส่งผลให้ระบบพาราซิมพาเทติกทำงาน ส่งผลให้ใจสงบลง ร่างกายผ่อนคลาย สมองมีคลื่นอัลฟา (Alpha brainwave) มากขึ้น ซึ่งสัมพันธ์กับภาวะสมาธิ ความคิดสร้างสรรค์ และความสงบสุข



ในยุคที่เราถูกห้อมล้อมด้วยข้อมูล ข่าวสาร ความเร่งรีบ และสิ่งเร้าที่กระตุ้นให้เราคิดไม่หยุด การฝึกปราณายามะจึงเป็นเหมือนเครื่องมือ ที่ช่วยให้เราถอยออกมาจากความสับสนเหล่านั้น

ลองจินตนาการดูว่า ในแต่ละวัน หากเรามีเวลาเพียง 5–10 นาที ที่ได้นั่งนิ่ง สูดลมหายใจเข้าออกอย่างมีสติ… เราจะได้รับอะไรบ้าง? ร่างกายจะค่อย ๆ ผ่อนคลาย ใจจะค่อย ๆ สงบ และเราจะเริ่มเห็นชัดว่า ความเครียดและความวุ่นวายหลายอย่างนั้น เป็นเพียง “สิ่งที่แวะเข้ามา” ไม่ใช่สิ่งที่ต้องเก็บไว้ตลอดเวลา

ผู้ที่ฝึกปราณายามะอย่างสม่ำเสมอ มักจะรับมือกับสถานการณ์ต่าง ๆ ได้ดีขึ้น มีความมั่นคงทางอารมณ์ และสามารถกลับสู่ความสงบได้รวดเร็ว

ปราณายามะไม่ใช่แค่การฝึกควบคุมลมหายใจ แต่เป็นการฝึกเข้าถึงจิตใจของตัวเอง ผ่านระบบที่เชื่อมโยงทั้งร่างกายและจิตใจอย่างลึกซึ้ง

………………………………………………………….
สำหรับผู้ที่สนใจการเรียนโยคะให้ลึกขึ้น
หลักสูตร ครูโยคะมาตราฐาน 200 ชั่วโมง Hatha Vinyasa Yoga Teacher Training with Kru Jimmy เชียงใหม่ (ภาคเหนือ) ซึ่งจะจัดขึ้นช่วง พ.ย.- ก.พ. ของทุกปี เรียนเดือนละครั้ง ครั้งละ 4วัน ที่ Renew Studio เชียงใหม่
สามารถสอบถามรายละเอียดเพิ่มเติมได้นะครับ ขอบคุณครับ
…………………………………………………………

ครูหลง
Renew Studio